دیگری و نقش آن در گفتمان مولانا

«دیگری»، از موضوعات مهم طرح شده در حوزه‌های مطالعات فرهنگی، فلسفی، انسان‌شناختی و نشانه- معناشناسی است. یکی از مباحث اصلی گفتمان عرفانی شرق، «دیگری» است و اصولاً در تمام عرفان مسألۀ مهم، نگاه کردن از منظر «دیگری» است. مسألۀ «دیگری»، از ویژگی‌های شاخص گفتمان عرفانی و فرهنگی مولانا نیز به شمار می‌آید. در گفتمان مولانا، دیگری در کارکردهای مختلف گفتمانی نمود می‌یابد و پیوسته تعاملی میان دیگری و من برقرار می‌شود. مسألۀ مهم این است که این تعامل، چگونه تحقق می‌یابد و چه‌طور در شکل‌دهی به معنا دخالت می‌کند. بر‌اساس این، پرسش اصلیِ پژوهشِ حاضر این است که چگونه و بر‌اساس کدام کارکردهای گفتمانی، تعامل میان دیگری و من تحقق می‌پذیرد و این تعامل در قالب چه گفتمانی طرح و نمایه می‌گردد. در‌واقع، هدف مقاله، تبیین ویژگی‌های نظام «دیگر‌‌محور» و چگونگی تحقق آن، در دو نمونه از غزل‌های مولانا و بررسی نقش آن در شکل‌دهی به فضاهای فرهنگی و ارزشی است. فرضیۀ ما این است که در غزل مولانا «دیگری» حضوری متمرکز دارد و مرکز انرژی‌‌ها است. اما این وجه متمرکز، در فرایندی تطبیقی حضور خود را به صورت متکثّر به تمام فضا تسرّی می‌دهد و با ارتقای پایگاه حضوری من، ابژه‌ها و سوژه‌ها، وضعیتی استعلایی را رقم می‌زند. این وضعیت، برآیند حضور بنیادی دیگریِ دیگری‌ها (فرامن) است که همۀ عوامل گفتمانی در پیوند با او معنا و ارزش می‌یابند.